از صدر اسلام تا کنون با توجه به شریعت دین مبین اسلام مساجد محل عبادت، مراسمهای مذهبی و اجتماع مردم جهت رفع مشکلات اجتماعی جامعه اسلامی میباشد، این سنت ها در اديان ديگر نیز مورد تأکید قرار گرفته است.
در کشور ایران اسلامی نیز، مساجد مرکز همفکری، تراوش اندیشه ها، با انگیزه خیرخواهانة مسلمانان و انسانهای مومن و نوع دوست به منظور رفع مشکلات مالی نیازمندان نقش اساسی را دارا میباشد.
کمیته امداد امام خمینی(ره)
کمیته امداد امام خمینی(ره) با توجه به اهمیّت موضوع به دستور رهبرکبیر انقلاب 22 روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران درسال 1357 با هدف تسریع در رسیدگی به امور محرومین، نیازمندان و مستمندان تاسیس شد.
این نهاد مقدس پس از چهار دهه خدمات رسانی به جامعه هدف در قالب فعالیتهای خیرخواهانه لحظه ای در انجام وظایف و ماموریت خود تعلل نکرده است.
باتوجه به سند راهبردی چشم انداز پیش رو کمیته امداد امام(ره) و برنامه ششم توسعه کشور این نهاد قسمتی از ماموریت خود را از قبیل: کمکهای مردمی (صدقه) و وجوهات شرعی( زکات، هبه، نذورات و ...) به منظور تسریع بخشیدن، توسعه و تقویت مشارکت آحاد مردم در امور خدمت رسانی به جامعه هدف، به متعمدین و عاملین خیرخواه در عرصه نظام حمکرانی مساجد و مراکز نیکوکاری امور خیر در قالب برنامههای مشخص واگذار و برون سپاری کرده است.
برای مطالعه :
تاثیر تورم اقتصاد جهانی بر محدودیت مالی خیریه‌ها
با توجه به شرایط تورمی اقتصاد جهانی و محدویت منابع مالی، دخالت نسبتاً گسترده دولتها در نظام اقتصادی و گستردگی جامعه هدف، ضعف ساختار اقتصادی و مدیریتی، کاستی هایی در نظام اقتصادی و تامین اجتماعی جامعه وجود دارد، همواره یکی از دغدغه های اساسی دولت ها ارتقاء سطح رفاه اجتماعی و استقلال اقتصادی جامعه هدف میباشد، از طرفی تامین هزینه های رفاه اجتماعی جزء وظایف و عرصه حکمرانی دولت هاست.
تجربه ثابت كرده است که دولتها به تنهایی قادر به تأمین منافع مالی و نیازهای معیشتی جامعه هدف نیستند، باید با تدوین سیاست های تشویقی از قبیل (معافیتهای مالیاتی، تسهیلات ارزان قیمت، کمکهای یارانهای، حمایتهای قانونی و ...) در راستای ایجاد کسب کارهای مولد به کمک خیرین سرمایه دار، کارآفرینان و نخبگان داوطلب، زمینه اشتغال جامعه هدف را در بستر موسسات غیر انتفاعی را فراهم نماید، تا جامعه هدف از یک مصرف کننده و خدمت گیرنده ناتوان به یک نیروی کار فعال و مولد تبدیل شوند.
به موجب این چرخه سطح رفاه اجتماعی و اقتصادی جامعه هدف ارتقاء یافته و در مقابل هزینه ها و بار مالی دولت ها کاهش مییابد. فعالیت اقتصادی این موسسات در ایجاد رفاه اجتماعی و ارائه خدمات به جامعه هدف میتواند به عنوان یک راهبرد در ارتقاء سطح رفاه نسبی دهک های جمعیتی گروه هدف و کاهش هزینه مالی دولتها موثر باشد.
ثمرات سنتهای اسلامی در باب خیرات
کمک های مالی و مشارکت های مردمی براساس سنت های نظام اسلامی نظیر؛ (صدقه، زکات، وقف، هبه، نذورات و ...) از مهمترين و شایسته ترين سنت هاي نظام اسلامي میباشد، كه تاكنون ثمرات زيادي را به همراه داشته است.
گرچه این کمک ها واجب نيست، مصلحت هاي فراواني دارد كه در تعالي روح و ايجاد معنويت در جامعه اسلامی سهم بسزايي دارد.
اين سنتهای حسنه همواره در مقاطع مختلف داراي آثار فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي مختلفي بوده است، دين مبين اسلام توجه ويژهاي به این سنت ها نموده است، ليكن این سنت ها تنها منحصر به دين اسلام نيست و در اديان ديگر نیز به آن تأكيد شده است.
امروزه بايد با توجه به اقضاء زمان و شرايط و نيازهاي جامعه به طراحي ابزارها، نهادهاي مالي مناسب و كار آمد گامي در راستاي تعاليم اسلامي برای برطرف ساختن نيازهاي جامعه به نحو مطلوب برداشته شود.
خدمات خیرخواهانه در اسلام شواهد تجربی تأیید می‌کند كه فعاليت‌ها و اقدامات خیرخواهانه، تا حدود زیادی ریشه در باورها و اعتقادات مردم دارد و باورهای فرهنگی و اجتماعی به عنوان خمیر مایه شخصیت جوامع و ملّت‌ها در گرایشات نوع‌دوستی و رفتارهای داوطلبانه و نیکوکارانه مردم بسیار مؤثر است.
ارزش‌ها و نمادهای دینی رایج در فرهنگ اسلامی از قبیل صدقه، زکات، توجّه به فقرا و محرومان، نذر، ایثار، احسان و محبت به بندگان، نوع‌دوستی، تعاون و مشارکت جمعی، وقف اموال و دارایی برای اهداف خیریه بیانگر قابلیت‌های وسیع در اسلام است.
بررسي دقيق ماهيت وقف گویای كاركردها و اثرات مطلوب وقف بر جامعه است كه از جمله مواردی نظیر؛ تأمين اجتماعي نيازهاي طبقات فقير جامعه، ايجاد پشتوانه علمي و آموزشي، احداث مدارس، كتابخانه، بهبود شرايط عبادي و ديني.
دكتر بلين در مورد نظام وقف در اسلام مي‌گويد: "در قرآن سوره‌اى نمیتوان یافت كه در آن آيه يا آياتى دربارة بذل جان يا مال در راه خدا نيامده باشد".
منابع مالی اسلامی و تأثیر آن بر توسعه و رفاه اجتماعی در جوهره تعالیم اسلامی، تلاش و کسب روزی حلال نوعی عبادت تلقّی شده است و ساز و کارهای فقرزدایی و توزیع ثروت از قبیل پرداختن زکات، صدقه، توجّه به معیشت فقرا و ایتام، احسان و نیکوکاری با اقشار آسیب‌پذیر و از همه مهمتر سنّت حسنة وقف نشان از ظرفیت و پشتوانة قوی فرهنگ اسلامی برای ارتقای توسعة اجتماعی درجوامع اسلامی است.
روش‌های دریافت کمک کالی و مشارکت مردمی
برای دریافت کمک مالی و مشارکت حداکثری مردم در جامعه اسلامی باید شيوهاي را ارائه كرد، كه به كمك آن افراد در تمامي سطوح در آمدی امكان مشاركت در امور خیر را داشته باشند، یکی از این روشها دریافت کمکها و منابع مالی اسلامی (صدقه، زکات، وقف، هبه و ...) مردم است.
برای دریافت این کمکها با استفاده از زیرساختها و تجهیزات الكترونيكي و ابزار کار، موانع و محدویتهای صندوقهای صدقات کنونی نظیر؛ هزینه تخلیه و نظارت، صرف زمان، امنیت، درجة اطمینان صدقه دهنده، سرقت وجوه، تسریع در رساندن کمکهای مالی مردم به دست نیازمندان، جامعه هدف از میان برداشته میشود.
با ایجاد برنامه های آموزشی در سیستم آموزش و رسانه های ملی کشور زمینة انتقال و ترویج فرهنگ احسان و نوع دوستی را به نسل های حال و آینده فراهم میگردد.
با حمایتهای قانونی دولتها زمینة بروکراسی اداری به معنای قانون فراهم میگردد. با استفاده از زیرساختهای بانكداري الكترونيكي، پول الكترونيكي و خدمات فنآورانه سيستم هاي الكترونيكي پیشرفته زمینة تسریع در دریافت کمک های مالی، وجوهات و واریزی ها فراهم میگردد.
این ابزارها منشأ تامین منابع مالی اسلامی میباشد باید تقویت و توسعه یابد، تا مشارکت آحاد مردم بدلیل عدم دسترسی به پول خرد در شرایط مساعدتری قرارگیرد و با قدرت انتخاب، دسترسی آسان با اطمینان خاطر کمک های نقدی و صدقات خود را به هر مبلغی که تمایل دارند با استفاده از زیرساخت های طراحی شده پرداخت نمایند.
با استفاده از برنامه های ارائه شده میتوان دریافت کمکهای مردمی و تراکنش های مالی، با سرعت و دقت بالا محاسبه و پردازش شده و در کوتاترین زمان ممکن در دسترس منابع مالی اسلامی قرار میگیرد.
بیشتر بخوانید :
فرهنگ وقف در نقاط مختلف جهان
امروزه تأسيس نهادهاي حمایتی در كشورهاي توسعه يافته، مسئله سرمايه گذاري و تامین مالی جايگاه مثبت و ارزشمندي را به خود اختصاص داده است. بررسي دقيق ماهيت تامین مالی بيانگر كاركردها و اثرات مطلوب سنتهای ارزشمند اسلامی نظیر، (صدقه، زکات، وقف، هبه و ...) بر جامعه است.
نظیر طراحي اوراق وقف و كمك به جذب سرمايه هاي اندك افراد در راستاي ترويج فرهنگ وقف است. در پژوهش خود، الگویی ارائه میدهند که در آن از زکات و اوقاف به عنوان منبعی براي موسسه تامین مالی خرد استفاده شده است.
در برخی کشورها هم «کارت‌های صدقه» وجود دارد که با هر بار استفاده از آنها، بانک مربوطه مقداری از پول را به موسسات خیریه مورد درخواست پرداخت می‌کند. یهودیان در عبادتگاه خود صندوقی قرار دادهاند تا صدقات مردم را در آنجا جمع کرده، و آن را برای تربیت فرزندان فقرایی که از خانواده‌های محترم و شریف بودند، خرج کنند.
در ایران حدود ۷ میلیون صندوق صدقات مربوطه به کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در سراسر کشور نصب شده است و سالانه حدوداً مبلغ 35۰ میلیارد تومان پول به این صندوق‌ها واریز میگردد.
در مالزی شواهد نشان می‌دهد که کاربردهای وقف علاوه بر مصارف آن در زمینه‌های بهداشت و آموزش در تأسیس شرکت‌های تعاونی مسکن، شرکت‌های صنعتی، تأسیس کتابخانه‌ها، آزمایشگاه و مراکز پژوهشی وجود دارد که تأثیر مستقیمی بر ارتقای رشد اقتصادی و تولید ناخالص داخلی این کشور داشته است.
یکی از نمونه‌های موفق تأسیس سازمان غیر انتفاعی در مصر بنام سکیم همان نام قدیمی مصر باستان براساس سنّت‌های فرهنگی بومی و تعالیم اسلامی پایه‌گذاری شد. این مؤسسه بعدها به یک شرکت چند منظوره تبدیل شد و درآمدهای حاصل از آن به تعلیم و تربیت بزرگسالان و بهداشت و درمان اقشار آسیب‌پذیر اختصاص یافت.
این مؤسسه ها تلاش‌های زیادی برای جلب اعتماد و حمایت خیّرین جهت پیشبرد طرح‌های فقرزدایی انجام داده اند و توانسته اند جوایز ملّی و بین‌المللی را به خاطر اقدامات بشر دوستانه و فقرزدایی از آن خود نماید.
در مطالعه‌ای که تحت عنوان تأثیر مذهب روی فعالیتهای خیریه در کانادا انجام شد، یافته‌های پژوهش، تأثیر تعلقات و باورهای مذهبی را در گسترش فعالیتهای خیریه و داوطلبانه تأیید می‌کند.
بر اساس یافته‌های به‌دست آمده، شهروندان کانادایی با اعتقادات مذهبی و قوی، در مقایسه با سایر شهروندان مشارکت بیشتری در فعالیتهای خیریه و کمک به اقشار آسیب‌پذیر و نیازمند داشته‌اند.
بکر و همکاران نیز در مطالعه‌ای میدانی پیرامون عوامل اثرگذار بر کنش‌های نوع‌دوستی و خیرخواهانه، پایبندی به ارزش‌های مذهبی و تعالیم اخلاقی را در بروز رفتارهای خیرخواهانه حائز اهمیت می‌دانند.
وانگ و گرادی در بررسی روابط میان کنش داوطلبانه، سرمایة اجتماعی و کمکهای خیریه، دریافتند که باورهای مذهبی از عوامل تعیین کننده کنش‌های داوطلبانه و افزایش کمکهای خیریه و بشردوستانه است.
بنیاد دینداری
شهروندانِ معتقد به باورهای مذهبی تمایل بیشتری دارند تا کمکهای خیریه‌شان را در اختیار اقشار آسیب‌پذیر و معلولان قرار دهند. در یک بررسی تطبیقی، مذاهب مختلف از لحاظ توجّه به فعالیتهای خیریه و نیکوکاری مورد مقایسه قرار گرفتند و یافته‌های پژوهش اثبات نمود که مکتب اسلام نسبت به بسیاری از مکاتب دینی اهمیت زیادی به فعالیتهای نوع‌دوستی و خیریه می‌دهد.
خیّرین و نیکوکاران با اختصاص دارایی و اموال‌شان به صورت وقف، از مالکیت بر آن اموال برای همیشه می‌گذرند و آنها را صرف امور عام‌المنفعه می‌کنند.
وقف در کشورهای غربی به عنوان تولیت اسلامی یا بنیاد دینداری مشهور است که مردم مسلمان با اختصاص دارایی و سایر موقوفات در برنامههای رفاه اجتماعی و کمک به اقشار آسیب‌پذیر تعهدات مذهبی‌شان را ادا می‌کنند تا رضایت پروردگار متعال را جلب نمایند.
منشأ این کنش خیرخواهانه و بخشش دارایی و اموال نشان از ظرفیت اعتقادی و ایمان اسلامی دارد. مطالعات و شواهد نشان می‌دهد سنّت حسنة وقف و سایر فعالیتهای خیرخواهانه در کشورهای اسلامی تابعی از متغیرهای مختلف است و در متن نظام ارزشی دین مبین اسلام، احساس مسئولیت در قبال کیفیت زندگی انسانهای فقیر و آسیب‌پذیر و تعهد اخلاقی و دینی برای رفع مشکلات مادّی اقشار آسیب‌پذیر مورد تأکید فراوان قرار گرفته است.
در مجموع میتوان عوامل مذهبی از قبیل تقوا و ایمان قوی، عوامل فردی از قبیل شخصیت مهربان، روحیة سخاوتمندي و پایگاه شغلی، سطح درآمد، میزان تحصیلات و شعور اجتماعی و سایر مؤلفه‌ها را از تعیین کننده‌های اقدامات خیریه از قبیل وقف دانست.
میتوان منابع مالی اسلامی را به عنوان سازکار ارتقاء سطح رفاه اجتماعی و استقلال اقتصادی دهک های پائین درآمدی و ارائه خدمات مطلوب تر به نیازمندان در نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر بیانجامد، با توجه به محدویت منابع مالی، دولتها از ارائه خدمات مطلوب به دهکهای پائین درآمدی همواره ناتوان هستند.
نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر میتوانند از منابع مالی اسلامی در دسترس از قبیل (صدقه، زکات، نذورات، وقف، هبه) خدمات مطلوبی در جهت رفع نیازمندهای جامعه هدف ارائه نماید.
انعکاس آثار اجتماعی و اقتصادی این کمکها باعث ایجاد رغبت، افزایش اعتماد و میزان مشارکت مردم میگردد، بدنبال آن منابع مالی اسلامی افزایش مییابد، منابع حاصل از مشارکت مالی مردم میتواند در جهت مصارف فعالیتهای اقتصادی و کسب کارهای مولد، اشتغال نیروی کار فعال جامعه هدف بکار رود و خدمات مالی گوناگونی را به سایر گروههاي درآمدی پایین، مانند صنعتگران، کشاورزان و پیمانکاران ارائه نماید.
جامعه هدف بدلیل رتبه اعتباري پایین، مورد توجه بانکها و سایر موسسات مالی متعارف، قرار نمیگیرند علاوه بر این، به دلیل بالا بودن هزینه نظارت و ارزیابی در زمینه ارائه وامهاي خرد، تهیه وثیقة ضمانت و احتمال عدم وصول اقساط وامهای پرداختی بانکها و موسسات مالی از پرداخت وامهاي خرد به این اقشار معمولا خودداري میگردد.
نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری میتواند منشأ تامین منابع مالی، وامهای خرد و حل مشکلات مالی و ارائه خدمات رفاهی مطلوب به جامعه هدف باشد.
این مطلب برداشت و خلاصه‌ای از مقاله "بررسی تأثیرابزارهای تأمین منابع مالی اسلامی بر نظام حکمرانی کمیته امداد امام خمینی(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر(مطالعه موردی کمیته امداد امام خمینی(ره) ، مساجد و مراکز نیکوکاری شهر کرمانشاه)"؛ نوشته "علی محبی" و "محسن رخصی"و"نادر ملکی"، است که در همایش خیرماندگار شرکت کرده است و در سیویلیکا نیز منتشر شده است.
مقالات
22 فروردین 1402
نظرات کاربران
درود سلام از اینکه چنین اشخاص برای مردم کمک می‌کنند خرسندیم و پیروز دو جهان باشید ما یک کورس خیاطی بخاطر خانم ها ایجاد کردیم نضر به مشکلات مردم اگر در چنین عرصه همکاری نماید خرسند میشویم
ارسال پاسخ