شرایط کنونی کشور به‌گونه‌ای است که لزوم تخصیص درست و عادلانه منابع در سراسر کشور بیش‌ازپیش حس می‌شود. در كشورها و مناطقي كه با محدوديت منابع مواجه هستند، مانند مناطق روستايي و محروم، ساكنان با مشكلاتي مانند بيكاري، فقر، سوءتغذيه، كمبود آب آشاميدني مناسب و سطح بهداشت پايين مواجه هستند.

در بخش سلامت نیز عدالت در توزيع مداخله‌های تندرستي، منجر به بهره‌مندی عادلانه جمعيت از اين مداخله‌ها می‌شود و بررسي توزيع بهره‌مندی جمعيت از اين مداخلههاي تندرستي يكي از راه‌های ارزيابي ميزان توفيق نظام تندرستي در دستيابي به عدالت اجتماعي است. خیریه‌ها نیز با واکاوی این نیازهای مردم در تلاش‌اند تا خلأهای موجود را تا حد امکان برطرف نمایند. 

یکی از اولین و مهم‌ترین چالش‌ها در بخش غیرانتفاعی، و خیریه‌ها چالش اطلاعات نامتقارن است. مثلاً علاقه‌مندان به انجام کمک‌های خیریه از محل دقیق صرف این اموال و چگونگی مصرف آن‌ها اطلاع دقیق ندارند.

جهت بررسی این موضوع که آیا رابطه خیریه‌ها با مردم در گستره جغرافیایی کشور درست بوده یا خیر نیاز به داده‌های قابل‌اعتماد و مشخصی در حوزه‌های مختلف نیاز مردم است. درنتیجه، در مواردی نقصان عملکردی اقدامات لازم و یا بالعکس اقدامات چندباره در یک حوزه سبب می‌گردد. 

بر اساس تعریف چانگ موسسه خیریه نهادی است غیرتجاری، غیرانتفاعی و غیردولتی که باهدف آماده ساختن و بالا بردن سطح افراد یا مؤسسات دیگر (مردمی و یا دولتی)، کمک‌های مالی را به نهاد های غیرانتفاعی دیگر (ازجمله جمعیت‌های خیریه) می‌رساند و نیز می‌تواند به‌طور مستقیم خدمات عمومی ارائه کند.

برای مطالعه :

آگاهی‌سازی از کرونا توسط خیریه جمعیت طلوع بی‌نشان‌ها

ارتباط خط فقر و تعداد موسسات خیریه

با این تعریف لزوم بررسی ارتباط خیریه‌ها و نیاز مردم در مناطق مختلف کشور به نظر می‌رسد. یکی از عواملی که می‌تواند نیاز و درخواست مردم را نشان دهد خط فقر است. با در نظر گرفتن نسبت خط فقر و تعداد مؤسسات خیریه در مناطق مختلف جغرافیایی می‌توان به میزان اثربخشی این مؤسسات پی برد. 

نسبت افراد فقیر به جمعیت یک استان می‌تواند شاخص خوبی جهت نشان دادن این موضوع که آیا تعداد زیاد خیریه‌ها در یک استان توانسته از میزان فقر که یکی از مهم‌ترین دلایل به وجود آمدن خیریه‌ها بوده بکاهد یا خیر

شاخص‌های دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و درمانی استان‌های کشور در سال‌های 1365 تـا 1375 بررسی شده است، نتایج نشان می‌دهد که بیشترین تعداد پزشکان و پیراپزشکان متعلق به استان تهران و کمتـرین آن متعلق به استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، ایلام، بوشهر و ... بوده است و ازنظر برخورداري از تعداد تخت بیمارستانی، استان‌هایی چون کهگیلویـه و بویراحمـد ، ایـلام، چهارمحـال و بختیـاري و بوشهر داراي کمترین سهم و استان‌های تهران، خراسان و خوزستان داراي بیشترین سـهم بوده‌اند. 

بررسـی تحلیـل فضـایی شاخص‌های توسـعه خـدمات بهداشـت و درمان در استان کردستان با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی و خوشه‌ای بـه ایـن نتـایج رسیده‌ است که شاخص‌های بهداشت و درمان در شهرستان‌های کردسـتان به‌صورت متـوازن توزیـع نشده و اختلاف فاحشی بین شهرستان‌های استان وجود دارد و شهرستان‌های بیجـار و دیوانـدره بـه ترتیب در بالاترین و پایین‌ترین سـطح توسـعه قـرار دارنـد .

به تأثیر پراکندگی مکانی خیریه‌ها در مسائل اجتماعی و اقتصادی پرداخته شده و به این نتیجه رسیده اند که روابط منطقی میان وجود یک خیریه در یک ناحیه و این مسائل وجود دارد. همچنین درست است که تمامی کمبودهایی که یک خیریه در آن زمینه فعالیت دارد برطرف نگردیده، اما این کمبودها تا حد چشمگیری کاهش‌یافته است.

با تقسیم‌بندی خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد در چین به سه دسته آموزشی، بهداشتی و حوزه فقر به بررسی خلأهای مکانی موجود میان خیریه‌ها و افراد نیازمند پرداخته و با وزن دهی داده‌هابه رابطه‌ای غیرخطی بین نیازهای مردم و وجود خیریه در مکان‌های مختلف رسیده است. 

همچنین با بررسی نرخ مشارکت مردم در امور خیریه رشد اقتصادی-اجتماعی، بهداشتی و آموزشی در شهرهای مختلف کشور را موردبررسی قرار داده و وجود رابطه‌ای قوی میان این دو را نشان داده است. 

همچنین بررسی ارتباط مکانی و شبکه‌ای خیریه‌های حامی کودکان و جوانان نیازمند حمایت و موضوعاتی همچون فقر پرداخته است. تأثیر عوامل مختلف ازجمله فاصله اجتماعی در رتبه‌بندی خیریه‌ها را موردبررسی قرارداد و نقشه‌ای از خیریه‌ها به تفکیک محل ترسیم شده است.

توزیع کشوری خیریه‌ها

در این مطالعه کمی از آمار جمعیتی کشور که توسط مرکز آمار ارائه می‌گردد، استفاده گردید این آمار به‌صورت مجزا و با تفکیک جنسیت در سال 1395 برای هر استان ارائه می‌گردد. با توجه نوع تحقیق و ضرورت استفاده از داده‌های قابل‌اعتماد، داده‌های دو نهاد رسمی که مجوز خیریه‌ها را صادر می‌کنند.

یعنی وزارت کشور و وزارت بهداشت در سال 1395 جمع‌آوری و پس از پالایش و راستی آزمایی این اطلاعات، که با برقراری ارتباطات مکتوب، تلفنی و حضوری و تائید مجوز هرکدام از این مجموعه‌ها همراه بوده مؤسسات و مجموعه‌هایی که امور خیریه را بر عهده‌دارند از آن‌ها جدا گشته و به تفکیک استان با داده‌های جمعیتی هر استان مورد قیاس قرار گرفت. 

همچنین در زمان ارتباط‌گیری با این خیریه‌ها نوع فعالیت آن‌ها  نیز مشخص گردید، تا به‌وسیله آن  بتوان عدم وجود یک نوع از فعالیت‌های خیریه در یک استان را مشخص نمود. 

تعداد 714 عدد از انجمن‌ها و مؤسسات خیریه از وزارت کشور دریافت گردید که از این تعداد 601 عدد از آن‌ها به‌عنوان مجموعه‌های خیریه شناسایی گردید. همچنین تعداد 754 عدد از مجموعه‌های حوزه بهداشت و درمان خیریه نیز از وزارت بهداشت دریافت گردید که به این تعداد خیریه‌هایی که در حوزه بهداشت و درمان بودند ولی مجوزشان از وزارت کشور بود نیز اضافه گردید. 

برخی از این خیریه‌ها نیز به‌صورت هم‌زمان در چند حوزه مشغول فعالیت بودند. نتایج داده‌ها در جداول زیر مطابق دسته‌بندی است که در جدول شماره 1 موضوعات وزارت کشور با عنوان "خیریه‌های عمومی" و در جدول شماره 2 موضوعات وزارت بهداشت با عنوان "بهداشت" به شکل زیر دسته‌بندی می‌گردد:

جدول 1-توزیع موضوعی خیریه‌های عمومی

ردیف
نام استان
نیکوکاری و امور خیریه
امور اجتماعی
امور زنان

حفظ محیط‌زیست و آثار باستانی
فرهنگی
عمرانی
ورزش و جوانان و تحکیم بنیان خانواده
1
آذربایجان شرقی
21
14
2
15
20
1
2
2
آذربایجان غربی
11
11
1
12
21
1
2
3
اردبیل
9
10
1
10
19
1
2
4
اصفهان
59
18
12
17
34
4
7
5
البرز
11
10
2
11
20
1
2
6
ایلام
12
10
2
13
19
1
2
7
بوشهر
9
10
1
10
19
1
2
8
تهران
26
14
1
13
23
3
2
9
چهارمحال و بختیاری
9
13
6
11
22
6
2
10
خراسان جنوبی
13
14
5
11
22
2
3
11
خراسان رضوی
30
13
1
10
18
1
2
12
خراسان شمالی
9
10
1
10
18
1
2
13
خوزستان
9
11
1
10
19
1
2
14
زنجان
9
10
2
10
19
1
2
15
سمنان
11
17
0
11
18
1
2
16
سیستان و بلوچستان
11
11
2
10
18
1
2
17
فارس
12
16
4
11
22
1
3
18
قزوین
12
10
1
10
18
2
3
19
قم
10
10
1
11
19
1
2
20
کردستان
10
12
1
11
20
1
2
21
کرمان
11
11
2
11
18
1
2
22
کرمانشاه
9
11
1
12
21
5
2
23
کهگیلویه و بویراحمد
10
11
1
10
21
1
2
24
گلستان
11
17
4
12
20
2
3
25
گیلان
9
10
1
10
18
1
2
26
لرستان
12
11
1
12
18
2
2
27
مازندران
14
14
2
14
19
1
3
28
مرکزی
19
17
2
13
19
3
2
29
هرمزگان 
9
10
3
10
18
1
2
30
همدان
15
13
12
11
22
1
2
31
یزد
16
13
2
13
22
2
3

جدول 2-توزیع موضوعی خیریه‌های سلامت

دارو و درمان بیماران
درمانگاه عمومی
بیمارستان
استان
ردیف
38
                                3
1
آذربایجان شرقی
1
37
7
1
آذربایجان غربی
2
27
2
0
اردبیل
3
123
38
5
اصفهان
4
24
5
1
البرز
5
19
4
0
ایلام
6
23
3
0
بوشهر
7
89
162
14
تهران
8
24
1
0
چهارمحال و بختیاری
9
29
6
1
خراسان جنوبی
10
37
38
7
خراسان رضوی
11
22
2
0
خراسان شمالی
12
36
18
3
خوزستان
13
25
1
0
زنجان
14
29
3
0
سمنان
15
26
8
0
سیستان و بلوچستان
16
25
29
3
فارس
17
25
0
1
قزوین
18
28
15
4
قم
19
24
5
0
کردستان
20
34
18
1
کرمان
21
23
1
0
کرمانشاه
22
21
0
0
کهگیلویه و بویراحمد
23
28
2
0
گلستان
24
30
4
0
گیلان
25
21
0
1
لرستان
26
40
5
0
مازندران
27
46
9
1
مرکزی
28
22
4
0
هرمزگان 
29
29
4
1
همدان
30
43
3
1
یزد
31

نحوه به دست آوردن خط فقر 

خط فقر کل با استفاده از ضرب خط فقر غذایی در معکوس ضریب انگل به دست می‌آید و افرادی که زیر این خط هستند فقیر تلقی می‌گردند. نتایج حاصل‌شده مطابق جدول 3 و به همراه جمعیت هر استان که از گزارش سال 1395 مرکز آمار اخذ گردیده بود مشاهده می‌گردد:

جدول 3-توزیع جمعیت و فقرا در استان‌های کشور

تعداد فقرا
جمعیت
استان
ردیف
525865
3909652
آذربایجان شرقی
1
643075
3265219
آذربایجان غربی
2
145598
1270420
اردبیل
3
691216
5120850
اصفهان
4
437844
2712400
البرز
5
93998
580158
ایلام
6
191766
1163400
بوشهر
7
2063090
13267637
تهران
8
21367
947763
چهارمحال و بختیاری
9
56499
768898
خراسان جنوبی
10
914138
6434501
خراسان رضوی
11
134692
863092
خراسان شمالی
12
784073
4710509
خوزستان
13
177028
1057461
زنجان
14
159678
702360
سمنان
15
1232275
2775014
سیستان و بلوچستان
16
366492
4851274
فارس
17
129760
1273761
قزوین
18
476342
1292283
قم
19
135890
1603011
کردستان
20
1311284
3164718
کرمان
21
381204
1952434
کرمانشاه
22
14478
713052
کهگیلویه و بویراحمد
23
646333
1868819
گلستان
24
192274
2530696
گیلان
25
296920
1760649
لرستان
26
74133
3283582
مازندران
27
245048
1429475
مرکزی
28
496091
1776415
هرمزگان
29
188338
1738234
همدان
30
99941
1138533
یزد
31

درنهایت دو نقشه با توجه به نسبت خیریه‌های عمومی و خیریه‌های سلامت به جمعیت، یک نقشه با توجه به نسبت افراد فقیر به جمعیت هر استان و همچنین یک نقشه با توجه به نسبت افراد فقیر به خیریه‌های عمومی جهت بررسی میزان پراکنش خیریه‌ها و نیاز مردم که با عامل خط فقر در این مقاله سنجیده می‌شود به دست می‌آید.

بیشتر بخوانید :

نقش تجزیه و تحلیل داده‌ها در سازمان‌های غیر انتفاعی

بررسی پراکندگی خیریه‌ها در کشور

خیریه‌های حوزه دارو و درمان با 70 درصد و حوزه نیکوکاری و امور خیریه با 23  درصد بیشترین میزان فعالیت را در این دو گروه دارند. در کلان‌شهر تهران همان‌طور که بیشترین جمعیت کشور را دارد بیشترین خیریه‌های عمومی و درمانی قرار دارند. 

خیریه‌های عمرانی و بیمارستان‌ها کمترین تعداد را در بین این دو گروه و استان‌های گیلان و خراسان شمالی با 51 خیریه و استان کهگیلویه و بویراحمد  با 21 خیریه در حوزه‌های عمومی و درمانی کمترین خیریه را دارا هستند. 

15 استان هیچ‌گونه بیمارستان خیریه‌ای ندارند، قزوین، کهگیلویه و بویراحمد و لرستان نیز درمانگاه عمومی خیریه‌ای ندارند.

در نقشه شماره 1 مشاهده می‌گردد استان‌های مرکزی از وضعیت نسبتاً خوبی از منظر پراکنش خیریه‌ها برخوردارند لیکن استان تهران باوجود تعدد خیریه‌ها در آخرین دسته از طبقه‌بندی قرار می‌گیرد.

در  شکل شماره 2 زیرمجموعه‌های حوزه بهداشت و درمان دیده می‌شود، بیشترین کمبود در مجموعه بیمارستان‌های خیریه است و استان‌هایی نظیر سیستان با وسعت بسیار بالا و مناطق غربی و شمالی کشور فاقد بیمارستان خیریه می‌باشند، استان‌های  حوزه مرکزی در هر سه حوزه از پراکندگی جغرافیایی نسبتاً مناسبی نسبت به سایر استان‌ها برخوردار هستند.

همان‌طور که از جدول شماره 2 مشاهده می‌گردد حوزه عمومی در 7 دسته اصلی تقسیم گشتند و دو حوزه مددکاری و فرهنگی بیشترین رقم نسبت به جمعیت در هزار نفر را شامل می‌گردند. 

در استان‌های جنوبی کشور مطابق شکل 3 بیشترین درصد افراد فقیر ساکن هستند و استان‌های سیستان بلوچستان و کرمان سرآمد این آمار هستند. 

استان‌های مازندران، کهگیلویه و بویر احمد و همچنین چهارمحال و بختیاری کمترین درصد افراد فقیر را در خود جای‌داده‌اند. استان‌های غربی و شمال شرقی کشور نیز از توزیع نسبتاً متوازنی برخوردارند.

مهم‌ترین نسبت و شکل در یافته های این تحقیق می‌تواند در نسبت افراد فقیر به تعداد خیریه‌ها در یک استان باشد که درواقع میزان اثربخشی در پراکنش جغرافیایی خیریه‌ها را نشان می‌دهد. 

ازآنجاکه استان‌های سیستان و کرمان تعداد افراد فقیر به میزان بالا و به همان نسبت تعداد کمتری خیریه در آن‌ها فعالیت دارند بیشترین درصد را به همراه استان تهران که تعدد خیریه‌ها در آن نتوانسته مشکل فقر را به‌خوبی مدیریت کند دارا هستند. 

استان‌های خوزستان و خراسان رضوی نیز از وضعیت چندان مناسبی در این نقشه برخوردار نیستند و استان‌های مرکزی کشور از وضعیت متعادلی بهره می‌برند.

نتیجه‌گیری

با در نظر گرفتن شرایط و نقصان های عملکردی خیریه‌ها، اطلاعات خیریه‌های رسمی از دو مرجع گرفته شد تا با بررسی پراکنش جغرافیایی خیریه‌ها نسبت به جمعیت بخشی از این کمبودها مشخص گردد. 

در این تحقیق به این مسئله پی برده شد که حوزه‌هایی همچون عمرانی و بیمارستان نیاز بسیاری به حضور خیرین حس می‌گردد، نواحی مرکزی نیز  نسبت به جمعیتشان در سطح استان از وضعیت متعادلی برخوردار می‌باشند.

متأسفانه استان‌های جنوبی کشور نظیر سیستان و کرمان نیازمند توجه چند برابری جهت بهبود و توسعه وضعیت معیشت مردم هستند. استان تهران نیز با توجه به بیشترین جمعیت کشور و تعداد بالای خیریه‌ها نتوانسته پاسخ گوی نیازهای مردم باشد.   

با توجه به موجود نبودن اطلاعات مالی تمامی این خیریه‌ها که نوعاً به دلیل مسائل انسان دوستانه و عدم شفافیت در خیریه‌ها در اختیار مراجع عمومی و حکومتی به شکل درست و دقیقی قرار نمی‌گیرند، روش مطلوبی جهت بکار گیری این اطلاعات وجود نداشت.

لیکن قطعاً با در نظر گرفتن عملکرد مالی و اجرایی این خیریه‌ها و همچنین در دست داشتن آمار فقر که توسط مراجع رسمی نیز ارائه می‌گردد، می‌توان به آمار دقیق‌تری از اثربخشی خیریه‌ها در نواحی مختلف کشور دست‌یافت.

این مطلب برداشت و خلاصه‌­ای از مقاله "بررسی پراکنش موضوعی خیریه‌های کشور با در نظر گرفتن  جمعیت استان‌ها"؛ نوشته "محمد مهدی شهریاری، نیما حضرتی، فرهاد حسینعلی"، است که در همایش خیرماندگار شرکت کرده است و در سیویلیکا نیز منتشر شده است.

لینک مقاله در سیویلیکا