وقف، در لغت به معنای توقف و حبس و در اصطلاح فقهی از عقود اسلامی به معنای حبس کردن مال و جاری کردن منفعت یا ثمره آن برای استفاده عموم مردم، بدون دریافت عوض است. وقف یکی از برترین مصادیق احسان و نیکوکاری است که در سامان‌دهی زندگی فردی و اجتماعی، نقش فراوانی دارد. وقف از اموری است که قبل از اسلام بین جوامع بشری و بین پیروان همه ادیان متداول بود. بعد از ظهور اسلام این سنت توسط پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امامان معصوم (علیهم‌السلام) پایه‌گذاری شد و مردم را به این امر تشویق و ترغیب می‌کردند که در راستای آن موقوفات بسیاری بر جای مانده است.
برای مطالعه:
تحقیقات داده‌های باز ایران نشان می‌دهد که هر شهرستان ایران به طور متوسط دارای 20 امامزاده و زیارتگاه، 450 موقوفه‌ی مذهبی و حدود 3000 واحد موقوفه مذهبی است که به فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و مذهبی می‌پردازند. سازمان اوقاف و امور خیریه‌ی ایران یکی از بزرگ‌ترین نهادهای مذهبی - اقتصادی کشور است. از نظر اداری زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می‌کند؛ اما مستقیماً زیر نظر دفتر رهبر جمهوری اسلامی اداره می‌شود. این سازمان که هیچ گزارشی از منابع و مصارف مالی خود منتشر نمی‌کند، همواره متهم به فساد مالی، تصرف غیرقانونی زمین و سوءاستفاده از سایر منابع عمومی بوده است.
اطلاعات منتشر شده در سالنامه‌ی آماری 2021 وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حاکی از آن است که بیش از 209 هزار موقوفه‌ی مذهبی و یک میلیون و 393 هزار واحد موقوفه تحت مدیریت سازمان اوقاف و امور خیریه است. بر اساس سالنامه‌ی آماری 2021، 470 شهرستان در ایران وجود دارد. یعنی در هر شهرستان 445 موقوفه و 2,964 واحد موقوفه وجود دارد. با مقایسه‌ی این اعداد با اعداد مشابه یک دهه‌ی قبل، تعداد وقف‌ها تقریباً 25 درصد و تعداد واحدهای موقوفه حدود 30 درصد افزایش‌یافته است.
(تعداد کل موقوفات ایران 2011 – 2021)
طبق آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت، تقریباً 2،334،000 واحد تجاری در سال 2021 عملیاتی شده است. این بدان معناست که از هر 1.7 کسب و کار، یک موقوفه به فعالیت اقتصادی مشغول است که نسبتاً رقم زیادی است.
برای مطالعه:
(نقشه‌ی موقوفات مذهبی (نمودار آبی) و نقشه‌ی واحدهای موقوفه (نمودار سبز))
اوقاف و واحدها تنها نهادهایی نیستند که توسط سازمان اوقاف و امور خیریه اداره می‌شود. امامزاده‌ها و اماکن زیارتی نیز جزء این سازمان هستند. بر اساس اطلاعات بانک جامع اطلاعات امامزاده‌ها، بیش از 8000 امامزاده در ایران وجود دارد. به عبارت دیگر در هر شهرستان به طور متوسط 19 امامزاده و زیارتگاه وجود دارد.
دسترسی به بانک جامع داده‌های امامزاده در حال حاضر محدود است، اما داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط وب‌سایت فکت‌نامه در سال ۲۰۱۸ تصویر نسبتاً روشنی از توزیع جغرافیایی آنها ارائه می‌دهد. توزیع استانی موقوفات و واحدها یکسان نیست. آمارهای سازمان اوقاف و امور خیریه حاکی از آن است که استان‌های خراسان رضوی، اصفهان و فارس بیشترین تعداد موقوفه و استان‌های مازندران، خراسان رضوی و فارس بیشترین تعداد واحدهای موقوفه را دارند. استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، البرز و چهارمحال‌وبختیاری کمترین تعداد و واحد موقوفه را دارند.
(تعداد امامزاده‌ها و اماکن زیارتی به تفکیک استان)
بر اساس این داده‌ها، استان‌های فارس، مازندران و گیلان به ترتیب با 1537، 1306 و 708 امامزاده بیشترین تعداد امامزاده‌ها را دارند. آنها روی هم حدود 40 درصد از امامزاده‌ها و اماکن زیارتی کشور را شامل می‌شوند. استان‌های سیستان و بلوچستان، کردستان، هرمزگان و کرمانشاه به ترتیب با 20، 39 و 47 امامزاده کمترین تعداد امامزاده را دارند.
ارسال نظر