در این مقاله تلاش شده است تا زکات را به عنوان سنت بخشش به دیگران در میان مسلمانان جهان معاصر بررسی کرده و آمارهایی را از آن ارائه دهد. در ادامه با ما همراه باشید.

درباره ابتکار بشردوستی مسلمانان

ابتکار بشردوستی مسلمانان پروژه‌ای از موسسه ایمان و بخشش دین  و لیک و بخشی از دانشکده بشردوستی خانواده لیلی در IUPUI است که بر درک و کمک به تقویت بیشتر جنبه‌های معاصر و سنتی بشردوستی مسلمانان در تمام جنبه‌های آن تمرکز دارد. این انجمن دانشمندان و متخصصان امور بشردوستانه را برای بررسی مسائل و تحقیق در این زمینه دعوت می‌کند، سمپوزیوم‌ها و سمینارهایی را در این زمینه میزبانی کرده و دوره‌های آموزشی ارائه می‌دهد.

 این پروژه با انجام تحقیقات بیشتر در زمینه‌هایی که کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است، کمک به توسعه رهبری فکری و گفتگوی آگاهانه و آموزش رهبران بشردوستانه و غیرانتفاعی مسلمانان، به ایجاد ظرفیت در بخش بشردوستی مسلمانان کمک می‌کند و در عین حال دانش در مورد سنت و عمل غنی بشردوستی در اسلام را گسترش می‌دهد.

بخشش در میان مسلمانان

زکات و صدقه از سنت‌های بشردوستانه اسلامی هستند. زکات سومین رکن از پنج رکن اسلام است که پرداختش واجب است. صدقه عبارت است از کمک کردن اختیاری به مقداری بیش از حداقل زکات. صدقه می‌تواند به‌صورت پول یا عمل ارائه شود و در مجموع با توجه به نیتی که در پس آن وجود دارد عمل خیر دانشته می‌شود. در حالی که هیچ زمان مقرری برای پرداخت زکات یا صدقه وجود ندارد، بسیاری از مسلمانان آمریکایی در ماه رمضان، که بر انفاق تاکید می شود، به تعهدات دینی خیرانه خود عمل می‌کنند.

تحقیقات در مورد زکات بیش از آنکه به درک مسلمانان از این مسئله تاکید کند، بر متون مذهبی و اعمال تاریخی متمرکز شده. تحقیقات اندکی در مورد ادراکات مسلمانان امروزی از زکات وجود دارد که تقریباً هیچ کدام مربوط به مسلمانان آمریکایی نیست.

بسیاری تصور می‌کنند زکات منبعی برای حل مشکلات اجتماعی-اقتصادی در جوامع با اکثریت مسلمان و در سطح جهانی است. امروزه نیاز به درک بهتری در مورد نحوه پرداخت زکات، مکان پرداخت و چرایی پرداخت آن وجود دارد. ما باید بفهمیم تفاوت شیوه‌های ارائه زکات در میان جوامعی با ویژگی‌های جمعیت‌شناختی اجتماعی-اقتصادی مختلف چیست. 

این نظرسنجی با بررسی برداشت‌های مسلمانان آمریکایی از زکات، اهمیتش برای آن‌ها و نحوه اعطای زکات در این راه گام برمی‌دارد. با درک بهتر اینکه چه کسی، چه مقدار و چگونه زکات می‌دهد می‌توانیم درک بهتر از شرایط داشته باشیم و سیاست‌هایی را وضع کنیم که نه تنها به مسلمانان کمک می‌کند تا وظایف دینی خود را انجام دهند، بلکه کمک خواهد کرد این کار را به شکل مؤثرتری انجام دهند.

به‌طور کلی این گزارش نشان می‌دهد که مسلمانان سخاوتمندانه زکات می‌دهند. این نظرسنجی نشان داد که مسلمانان در این سال حدود 1.8 میلیارد دلار زکات دادند. با توجه به طیف وسیعی از تفسیرهای احتمالی از زکات به‌عنوان کار بشردوستانه، خیریه یا مالیات دینی، این گزارش نشان می‌دهد که مسلمانان آمریکایی بیشتر زکات را یک عمل بشردوستانه یا خیریه می‌دانند تا مالیاتی که مقامات مذهبی بر آنها تحمیل می‌کنند.

این یافته‌ها نشان می‌دهد در حالی که علمای مسلمان به واجب بودن پرداخت زکات تصریح کرده‌اند و در قرآن صریحاً به آن اشاره شده است، مسلمانان در مورد اینکه زکات را چگونه در نظر بگیرند، به‌عنوان کار خیریه‌ای یا چیزی شبیه مالیات، اختلاف دارند. علاوه بر این با خواندن این گزارش متوجه می‌شوید که مسلمانان از راه‌های متفاوتی زکات پرداخت می‌کنند.

راه‌های اعطای زکات عبارتند از سازمان‌های غیرانتفاعی رسمی، ارسال حواله به دولت‌های مختلف که زکات را جمع‌آوری می‌کنند و راه‌های غیررسمی مانند پرداخت مسقیم یا از طریق حواله به اقوام در خارج از کشور. برخی از دولت‌های کشورهای با اکثریت مسلمان نیز زکات مردم را جمع‌آوری می‌کنند.

به‌طور کلی روش‌های پرداخت زکات متنوعی وجود دارد. بیشترین بخش زکات (25.3 درصد) به سازمان‌های بین‌المللی غیرانتفاعی پرداخت می‌شود و پس از آن دولت‌ها (21.7 درصد) و سازمان‌های غیرانتفاعی داخلی (18.3 درصد) بیشترین سهم را به خود اختصاص می‌دهند. یافته‌های ما همچنین نشان می‌دهد که مقدار قابل‌توجهی از زکات‌ها (7/14 درصد) هنوز به‌طور غیررسمی به‌صورت حضوری و 12.7% از طریق حواله به بستگان، آشنایان یا دیگران  داده می‌شود.

یافته‌های ما نشان می‌دهد که مسلمانان، کمک‌های انسان‌دوستانه را علاوه بر کمک‌های نقدی یا غیرنقدی، شامل طیف وسیعی از اعمال می‌دانند. از جمله اعمالی مانند لبخند زدن، انجام کاری از روی نیت خیر، کمک به خویشاوندان، تشویق به عمل صالح، پیشبرد امور خیر، پرهیز از اعمال زیانبار و حمایت از مظلوم. بسیاری از مسلمانان این درک گسترده از بشردوستی را برای مشارکت اجتماعی و مدنی خود ضروری می‌دانند و معتقدند این موارد مستقیماً از سنت نبوی نشأت می‌گیرد.

زکات چیست؟

زکات یک عمل «مالی-عبادی» واجب در اسلام است که به صراحت در قرآن تصریح شده و در فقه اسلامی به تفصیل توضیح داده شده است (بنتال، 1999). زکات یکی از «ارکان پنج‌گانه» اعتقاد و عمل اسلامی، پیروی از مسلک توحید الهی و نماز یومیه است. فعل زکات به معنای زیاد کردن و پاک کردن است. «زکات پرداخت می‌شود تا مال را تطهیر کند و از این رو موجب برکت و تکثیر آن شود» (بشیر، 1993: 112؛ زیسو، 2002).

بیشتر بخوانید:

روند نیکوکاری جامعه بریتانیا در دوران کرونا

زکات همچون «مالیات صدقه»‌ای است که به وسیله آن مسلمانان بخشی از مازاد ثروت خود را به نام خدا برای حمایت از نیازمندان می‌بخشند. مسلمانان می‌توانند زکات را مستقیماً یا از طریق واسطه‌هایی مانند دولت، مسجد، بنیادهای اسلامی، سازمان‌های غیرانتفاعی و سازمان‌های امدادی بشردوستانه ارائه کنند (هنیگ، 2019؛ شائوبلین، 2019؛ ویدمن-آبراهام، 2018).

مسئله استحقاق زکات، اینکه چه کسانی می‌توانند زکات را دریافت کنند و به چه دلایلی می‌توان آن را پرداخت کرد، برای جوامع مسلمان امروزی حیاتی است. قرآن هشت دسته از واجدین دریافت زکات را نام می‌برد:
صدقات تنها به تهيدستان و بينوايان و متصديان [گردآورى و پخش] آن و كسانى كه دلشان به دست آورده مى ‏شود و در [راه آزادى] بردگان و وامداران و در راه خدا و به در راه مانده اختصاص دارد [اين] به عنوان فريضه از جانب خداست و خدا داناى حكيم است (توبه:60)

از آنجایی که سنت‌های دینی ثابت نیستند، مسلمانان در هنگام دادن زکات در مورد معنای این دسته‌ها بحث می‌کنند. در حالی که قرآن انواع مختلف دریافت کنندگان را به وضوح بیان می کند، اعمال این دسته بندی ها در واقعیت‌های معاصر شامل اعمال تفسیری مسلمانان در زندگی روزمره آنها می شود. محقق شیخ یوسف القرضاوی می‌گوید:زکات، صرفاً عمل عبادی نیست، زیرا علاوه بر عبادت، حق معین فقرا، مالیات ثابت و جزء نظام اجتماعى و اقتصادى جامعه است. دلایل وضع زکات به‌طور کلی معلوم و روشن است (القرضاوی 2000، xxxii).

بیشتر بخوانید:

وسعت، حوزه فعالیت و اعضای کمیسیون ACN (قسمت اول)

علاوه بر استحقاق زکات، پرسش از «زکات‌پذیری» نیز قابل توجه است. اینکه مسلمانان در ازای  چه نوع ثروتی باید زکات دهند و میزان آن چگونه محاسبه می‌شود؟ نرخ زکات امروز 2.5 درصد از ثروت مازاد بالاتر از حداقل آستانه لازم (یا نصاب) تخمین زده می شود. 

با توجه به گستره حساب‌ها، دارایی‌ها و ابزارهای مالی امروزی، تعیین میزان زکات اغلب ممکن است گیج‌کننده باشد. تعیین «زکات‌پذیری» مستلزم بررسی دقیق توسط محققان و کارشناسانی است که در اعمال تفسیری برای ترجمه و اعمال مقوله‌های موجود در متون حقوقی اسلامی (مانند دام یا دارایی طلا) در شرایط بانکداری، مالی و ثروت مدرن شرکت می‌کنند (لطیف، 2014).

سازمان‌های مسلمان در ایالات متحده و جاهای دیگر، سیستم‌های محاسبه زکات را ایجاد کرده‌اند. Islam Relief USA، یک سازمان امداد و توسعه بشردوستانه مسلمان، زکات را جمع‌آوری و توزیع می‌کند. آنها در وب‌سایت خود تصریح می‌کنند که «زکات بر طلا، نقره، پول نقد، پس‌انداز، سرمایه‌گذاری، درآمد اجاره، تجارت و سود، سهام، اوراق بهادار و اوراق قرضه محاسبه می‌شود.

 به ثروتی که برای بازپرداخت بدهی مخارج زندگی از قبیل پوشاک، خوراک، مسکن، ایاب و ذهاب، تحصیل و غیره استفاده می شود، زکات تعلق نمی‌گیرد». این بیانیه تصویری کلی از زکات ارائه می دهد، اما جزئیات آن پیچیده تر است. بحث‌های علمی در مورد زمان و چگونگی پرداخت زکات به حساب‌های بازنشستگی وجود دارد. در حالی که دسته بندی افرادی که می‌توانند زکات دریافت کنند کاملاً واضح است، با توجه به پیچیدگی‌های زندگی مالی مدرن، تعیین «زکات پذیری» موضوع بحث‌ برانگیزتری است.

یافته‌های کلیدی

  • مسلمانان مبلغ 1.8 میلیوم دلار زکت پرداخت کرده‌اند.
  • مسلمانان اغلب زکات را نوعی عمل بشردوستاه می‌دانند، نه چیزی شبیه به مالیات.
  • مسلمانان اغلب زکات را به سازمان‌های غیرانتفاعی متمرکز بین المللی، داخلی و دولت (عمدتاً کشورهایی با اکثریت
  • مسلمان که زکات را از طریق مکانیسم‌های دولتی جمع‌آوری می‌کنند) می‌دهند.
  • مسلمانان همچنین از راه‌های غیر رسمی نیز زکات می‌پردازند، مانند اعطای زکات به بستگان و آشنایان.
  • کار بشردوستانه نزد مسلمانان معنای گسترده‌تری از اعطای کمک مالی دارد. در واقع آنها اعمالی هچون لبخند زدن، کمک به بستگان و سایر اقدامات کوچک غیررسمی را به‌عنوان بخشی از اقدامات بشردوستانه خود در نظر می‌گیرند.

بیشتر بخوانید:

جایگاه نیکوکاری و عمل خیر در نظام آموزش کشور