زکات یک عمل «مالی-عبادی» واجب در اسلام است که به‌صراحت در قرآن تصریح شده است و در فقه اسلامی به‌تفصیل توضیح داده شده (بنتال، 1999). زکات یکی از «ارکان پنج‌گانه» اعتقاد و عمل اسلامی، پیروی از مسلک توحید الهی و نماز یومیه است. فعل زکات به‎‌معنای زیادکردن و پاک‌کردن است. «زکات پرداخت می‌شود تا مال را تطهیر کند و از این رو موجب برکت و تکثیر آن شود» (بشیر، 1993: 112؛ زیسو، 2002).

برای آگاهی بیشتر:

زکات در جایگاه یک عمل خیرخواهانه یا مالیات؟ (بخش دوم گزارش زکات 2022)

بسیاری تصور می‌کنند زکات منبعی برای حل مشکلات اجتماعی-اقتصادی در جوامعی با اکثریت مسلمان و در سطح جهانی است. امروزه نیاز به درک بهتری در مورد نحوه‌ی پرداخت زکات، مکان پرداخت و چرایی پرداخت آن وجود دارد. ما باید بفهمیم تفاوت شیوه‌های ارائه‌ی زکات در میان جوامعی با ویژگی‌های جمعیت‌شناختی اجتماعی-اقتصادی مختلف چیست. این مقاله با بررسی برداشت‌های مسلمانان آمریکایی از زکات، اهمیتش برای آن‌ها و نحوه‌ی اعطای زکات در این راه گام برمی‌دارد. با درک بهتر اینکه چه کسی، چه مقدار و چگونه زکات می‌دهد می‌توانیم درک بهتری از شرایط داشته باشیم و سیاست‌هایی وضع کنیم که نه‌تنها به مسلمانان در انجام وظایف دینی خود کمک می‌کند، بلکه کمک خواهد کرد این کار را به شکل مؤثرتری انجام دهند.

به‌طورکلی مسلمانان سخاوتمندانه زکات می‌دهند و در این سال حدود 1.8 میلیارد دلار زکات داده‎‌اند. با توجه به طیف وسیعی از تفسیرهای احتمالی از زکات به‌مثابه‌ی کار بشردوستانه، خیریه یا مالیات دینی، مسلمانان آمریکایی بیشتر زکات را یک عمل بشردوستانه یا خیریه می‌دانند تا مالیاتی که مقامات مذهبی بر آن‌ها تحمیل کرده باشند. این یافته‌ها نشان می‌دهد درحالی‌که علمای مسلمان به واجب‌بودن پرداخت زکات تصریح کرده‌اند و در قرآن صریحاً به آن اشاره شده است؛ مسلمانان در مورد اینکه زکات را چگونه در نظر بگیرند، به‌مثابه‌ی کار خیریه‌ای یا چیزی شبیه به مالیات، اختلاف دارند. علاوه بر این مسلمانان از راه‌های متفاوتی زکات پرداخت می‌کنند.


راه‌های اعطای زکات چیست؟

راه‌های اعطای زکات عبارت‌اند از: سازمان‌های غیرانتفاعی رسمی، ارسال حواله به دولت‌های مختلف که زکات را جمع‌آوری می‌کنند و راه‌های غیررسمی مانند پرداخت مستقیم یا از طریق حواله به اقوام در خارج از کشور. برخی از دولت‌های کشورهای دارای اکثریت مسلمان نیز زکات مردم را جمع‌آوری می‌کنند. به‌طورکلی روش‌های متنوعی برای پرداخت زکات وجود دارد. بیشترین بخش زکات (25.3 درصد) به سازمان‌های بین‌المللی غیرانتفاعی پرداخت می‌شود و پس از آن دولت‌ها (21.7 درصد) و سازمان‌های غیرانتفاعی داخلی (18.3 درصد) بیشترین سهم را به خود اختصاص می‌دهند. یافته‌های ما همچنین نشان می‌دهد که مقدار قابل‌توجهی از زکات‌ها (7/14 درصد) هنوز به طور غیررسمی به‌صورت حضوری و (12.7 درصد) از طریق حواله به بستگان، آشنایان یا دیگران داده می‌شود.



یافته‌ها نشان می‌دهد مسلمانان کمک‌های انسان‌دوستانه را، علاوه بر کمک‌های نقدی یا غیرنقدی، شامل طیف وسیعی از اعمال می‌دانند؛ از جمله اعمالی مانند لبخند زدن، انجام کاری از روی نیت خیر، کمک به خویشاوندان، تشویق به عمل صالح، پیشبرد امور خیر، پرهیز از اعمال زیان‌بار و حمایت از مظلوم. بسیاری از مسلمانان این درک گسترده از بشردوستی را برای مشارکت اجتماعی و مدنی خود ضروری می‌دانند و معتقدند این موارد مستقیماً از سنت نبوی نشئت می‌گیرد.


یافته‌های کلیدی

  • مسلمانان مبلغ 1.8 میلیون دلار زکات پرداخت کرده‌اند.
  • مسلمانان اغلب زکات را نوعی عمل بشردوستانه می‌دانند، نه چیزی شبیه به مالیات.
  • مسلمانان همچنین از راه‌های غیررسمی نیز زکات می‌پردازند؛ مانند اعطای زکات به بستگان و آشنایان.
  • مسلمانان اغلب زکات را به سازمان‌های غیرانتفاعی متمرکز بین‌المللی، داخلی و دولت (عمدتاً کشورهایی با اکثریت مسلمان که زکات را از طریق مکانیسم‌های دولتی جمع‌آوری می‌کنند) می‌دهند.
  • کار بشردوستانه نزد مسلمانان معنای گسترده‌تری از اعطای کمک مالی دارد. در واقع آن‌ها اعمالی همچون لبخند زدن، کمک به بستگان و سایر اقدامات کوچک غیررسمی را به‌مثابة بخشی از اقدامات بشردوستانة خود در نظر می‌گیرند.

برای آگاهی بیشتر:

توزیع رسمی و غیررسمی زکات (بخش سوم گزارش زکات 2022)


مسلمانان در ایالات متحده

مسلمانان آمریکایی بسیار متنوع هستند. مسلمانان حدود 3.45 میلیون نفر از شهروندان آمریکایی را تشکیل می‌دهند (محمد، 2018). 28٪ آسیایی، 22٪ سیاه‌پوست، 8٪ اسپانیایی، و 48٪ باقی‌مانده سفیدپوست (انگلیسی/قفقازی، فارس، عرب و کرد) یا متعلق به گروه قومی/نژادی خاصی نیستند (کوپرمن، 2017؛ لیپکا، 2017). داده‌های مربوط به جمعیت‌شناسی نژادی مسلمان آمریکایی پیچیده‌تر است؛ زیرا شناسه‌ی «سفید» تنها به هند و اروپایی‌ها/انگلوآمریکایی‌ها اطلاق نمی‌شود. اداره سرشماری ایالات متحده، افرادی را که اصالت خود را به اروپا، خاورمیانه یا شمال آفریقا نسبت می‌دهند به‌عنوان «سفیدپوست» طبقه‌بندی می‌کند، حال‌آنکه برخی از گروه‌های نژادی و قومی که ممکن است خود را غیرسفیدپوست بدانند، در این دسته قرار می‌گیرند. علاوه بر این، این دسته شامل افرادی می‌شود که خود را «سفیدپوست» می‌دانند یا اصالت خود را آلمانی، ایتالیایی، لبنانی، عرب، مراکشی یا هندواروپایی گزارش می‌کنند (هومز، جونز و رامیرز، 2011).



یک‌چهارم مسلمانان آمریکا در سن 18 تا 24 سال قرار دارند و به‌این‌ترتیب مسلمانان جوان‌ترین گروه مذهبی آمریکا محسوب می‌شوند (محمد، 2018). %58 مسلمانان آمریکا متولدین خارج آمریکا، 18٪ آن‌ها آمریکایی‌های نسل اول، 28٪ آن‌ها آمریکایی‌های نسل دوم و 24٪ این گروه از آمریکایی‌های نسل سوم هستند (کوپرمن، 2017؛ لیپکا، 2017).

مسلمانان آمریکایی در اعمال مذهبی خود نیز بسیار متنوع هستند. 29% خود را «فقط مسلمانان» معرفی می‌کنند؛ به این معنی که خود را متعلق به یک سنت دینی یا مذهبی خاص در اسلام (مثلاً تسنن، تشیع، احمدیه یا اسماعیلیه) نمی‌دانند. 16% آن‌ها شیعه و 55% آن‌ها سنّی هستند (مور، 2015). با اینکه مسلمانان در ایالات متحده سطح تحصیلات مشابه با جمعیت عمومی دارند، به‎‌طور نامتناسبی فقیر هستند (مجاهد و چوهود، 2017).


چه‌کسانی مستحق دریافت زکات هستند؟

مسئله‌ی استحقاق زکات، اینکه چه کسانی می‌توانند زکات را دریافت کنند و به چه دلایلی می‌توان آن را پرداخت کرد، برای جوامع مسلمان امروزی حیاتی است. قرآن هشت دسته از واجدین دریافت زکات را نام می‌برد:

صدقات تنها به تهيدستان و بينوايان و متصديان [گردآورندگان و پخش‌کنندگان] آن و دلجویی شدگان و در [راه آزادى] بردگان و وام‌داران و در راه خدا و به در راه مانده اختصاص دارد [اين] به‌‎مثابه‌ی فريض‌ه‎ای از جانب خداست و خدا داناى حكيم است (توبه:60).


مسلمانان در ازای چه نوع ثروتی باید زکات بدهند و میزان آن چگونه محاسبه می‌شود؟

ازآنجایی‌که سنت‌های دینی ثابت نیستند، مسلمانان در هنگام زکات‌دادن در مورد معنای این دسته‌ها بحث می‌کنند. درحالی‌که قرآن انواع مختلف دریافت‌‎کنندگان را به‌وضوح بیان می‌کند، اعمال این دسته‌بندی‌ها در واقعیت‌های معاصر شامل اعمال تفسیری مسلمانان در زندگی روزمره‌ی آن‌ها می‌شود. محقق شیخ یوسف القرضاوی می‌گوید:

زکات، صرفاً عمل عبادی نیست، زیرا علاوه بر عبادت، حق معیّن فقرا، مالیات ثابت و جزء نظام اجتماعى و اقتصادى جامعه است. دلایل وضع زکات به‌طورکلی معلوم و روشن است (القرضاوی 2000).

برای آگاهی بیشتر:

مؤثرترین خیریه‌های اسلامی در سال 2023


سیستم‌های محاسبه‌گر زکات

سازمان‎‌های مسلمان، در ایالات متحده و کشورهای دیگر، سیستم‌های محاسبه‌ی زکات را ایجاد کرده‌اند. Islam Relief USA، یک سازمان امداد و توسعه‌ی بشردوستانه مسلمان است که زکات را جمع‌آوری و توزیع می‌کند. آن‌ها در وب‌سایت خود تصریح می‌کنند که «زکات بر طلا، نقره، پول نقد، پس‌انداز، سرمایه‌گذاری، درآمد اجاره، تجارت و سود، سهام، اوراق بهادار و اوراق قرضه محاسبه می‌شود. به ثروتی که برای بازپرداخت بدهی مخارج زندگی از قبیل پوشاک، خوراک، مسکن، ایاب‎وذهاب، تحصیل و غیره استفاده می‌شود زکات تعلق نمی‌گیرد». این بیانیه تصویری کلی از زکات ارائه می‌دهد؛ اما جزئیات آن پیچیده‌‎تر است. بحث‌های علمی در مورد زمان و چگونگی پرداخت زکات به حساب‌های بازنشستگی وجود دارد؛ درحالی‌که دسته‌بندی افرادی که می‌توانند زکات دریافت کنند کاملاً واضح است. با توجه به پیچیدگی‌های زندگی مالی مدرن، تعیین «زکات‌پذیری» موضوع بحث‌برانگیزتری است.

نرخ زکات امروز 2.5 درصد از ثروت مازاد بالاتر از حداقل آستانه‌ی لازم (نصاب) تخمین زده می‌شود. با توجه به گستره‌ی حساب‌ها، دارایی‌ها و ابزارهای مالی امروزی، تعیین میزان زکات اغلب ممکن است گیج‌کننده باشد. تعیین «زکات‌پذیری» مستلزم بررسی دقیق توسط محققان و کارشناسانی است که در اِعمال تفسیری برای ترجمه و مقوله‌های موجود در متون حقوقی اسلامی (مانند دام یا دارایی طلا) در شرایط بانکداری، مالی و ثروت مدرن شرکت می‌کنند (لطیف، 2014).